فهرست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های مردم کوچه بازار مردم ایران قسمت بیست و یک

رفتن آن جا که عرب نی انداخت-به جای دور و بی بازگشت رفتن-به وضع ناجوری گرفتار شدن
آب دادن بند-خود را لو دادن-فرصت را از دست دادن
بلا تکلیف-کاری که معلوم نیست چه باید بشود-کسی که نمی داند چه باید بکند

دهن کسی را سرویس کردن-کسی را خونین و مالین کردن-به حساب کسی رسیدن
چنار امام زاده صالح-متلک بد
پرت گفتن-حرف بی معنی زدن

زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته

 

دایه ی مهربان تر از مادر-پرستاری که بیش از مادر مواظب کودک است-کسی که تظاهر به دل سوزی می کند

زور شنیدن-نحمل جور و ظلم کردن

روز بد نبینی-امیدوارم به سرت نیاید

تند-بسیار تلخ و تیز-سخت و شدید-پر رنگ

جوخه ی آتش-جوخه ای که مامور تیراندازی است

دهن کجی کردن-ادا و شکلک در آوردن برای مسخره کردن-بی اعتنایی کردن

 

از لجِ(از سر لجاجت، از روی خشم)

پا ندادن-امکانی پیش نیامدن

چرخ خوردن-به دور خود چرخیدن

جفتک پراندن-لگد زدن-بد رفتاری کردن-مخالفت کردن

زیختن آب پاک روی دست کسی-یکسره نومید کردن کسی

 
بازداشتن-منع کردن-مانع شدن

زدن بر طبل بیعاری-خود را به بی دردی زدن

باور کسی شدن-گرفتار توهم شدن-تحسین و تمجید دیگران را حقیقت دانستن

خوش سلیقه-خوش ذوق-نیکو طبع

اطفال باغ-گل‌های تازه

استکانی زدن-می‌خوارگی اندکی کردن

بامبول زدن-حقه سوار کردن
خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

زن-عاری از مردانگی-ناجوانمرد-ترسو

بافتنی-جامه ای که با دست بافته شده باشد

حال و احوال کردن-سلام و احوال پرسی کردن

خر غلت زدن-مانند خر بر خاک غلتیدن
دست یکی داشتن-همدست شدن-متحد شدن

دمر خوابیدن-روی سینه و شکم خوابیدن

خودرنگ-دارای رنگ طبیعی

پشکل-سرگین حیوانات اهلی

 

دزدیده-دزدکی
ژلاتین-ماده ای لزج و چسبنده که آن را از گلیسیرین و قند و آب و آمونیاک می سازند

 

بد کاره-زن ولگرد و عصمت فروش

دست کسی به دهانش رسیدن-از تهی دستی بیرون آمدن-محتاج نبودن

از بیخ عرب بودن(یکسره منکر شدن، به‌کلی زیر چیزی زدن)

تعارف شاه عبدالعظیمی-تعارف زبانی و غیرجدی

خوش خوشک-یواش یواش-آهسته آهسته
اُزگل-بی‌سروپا-کم شعور و بی‌شخصیت

خوش خوراک-نگا. خوش خور
دو لا پهنا حساب کردن-دو برابر بهای خقیقی حساب کردن

بریدن-از نفس افتادن-درمانده شدن-از حرکت باز ماندن

خفتی-نوعی گردن بند از جواهرات-شلواری مانند چاقچور ولی بدون جوراب
راه آهن-دو خط آهن موازی که قطار بر آن حرکت می کند

چادر رختخواب-چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی

به چوب بستن کسی-کسی را با چوب تنبیه کردن-فلک کردن

تنوری-پخته شده در تنور

خانه خراب کردن-بدبخت کردن-بی چیز کردن

 

تغ تغ-صدای برخورد دو چیز به هم

زاغ سیاه کسی را چوب زدن-پنهانی مراقب کسی بودن

از دست برآمدن(ممکن و شدنی بودن، از عهده بر آمدن)

چنگ مالی کردن-چیزی را زیاد دست مالی کردن

اسکلت‌بندی(طرح‌ریزی، زیرسازی)

اَل اَمان-زینهار-پناه بر خدا

انداختن پشت گوش-سهل‌انگاری کردن-دیر انجام دادن-کوتاهی کردن

بد گل-زشت-بد ترکیب

از آب روغن گرفتن-از هر اتفاقی بهره برداشتن

حاشیه بندی-گل کاری کردن در باغچه-مرز بندی

دست به کار شدن-آغاز به کار کردن

 

زهرمار خان-ترش رو-اخمو

دَنگ-حیران و آشفته-سرگشته و شیدا

چول-بیابان
از جلوی کسی در آمدن-در برابر کسی مقاومت کردن

آشنا روشنا(دوست آشنا)

به عمل آوردن-به اجرا در آوردن-برای استفاده آماده کردن

خود را به موش مردگی زدن-خود را ناتوان

پیش کردن-راندن به جلو

آفتاب گرفتن-زیر آفتاب خوابیدن

تنبل خان-تن پرور

جی جی باجی-صمیمیت بسیار زیاد ولی غیر واقعی

خودکرده-کاری که بدون مشورت شده باشد

پای پس-عوض-تلافی

برخورد کردن-تصادف کردن-دیدارکردن

در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن

خر کسی را نعل کردن-رشوه دادن-سبیل کسی را چرب کردن-راضی کردن

بد حرف-کسی که پیوسته حرف های زشت می زند

برق از کسی پریدن-سخت ترسیدن-جا خوردن

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

چوب بست-داربست چوبی-چوب بندی

ریش کسی را چسبیدن-یقه ی کسی را چسبیدن

چوب پوش کردن-با چوب پوشاندن
خرده پا-کاسبان جزء و کم سرمایه
آتش به مال خود زدن-کالایی را بسیار ارزان فروختن

خوش منظره-خوش نما-زیبا

پی پیش-کسی که نوبت دوم بازی مال او است
پس دوزی-دوختن پشت لباس با دست
چفت-چسیده-تنگ-زنجیر در

ته نشین-رسوب کرده

 
دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن
داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

چادر نماز-چادری که زنان هنگام خواندن نماز بر سر می کنند

خوردن-مغلوب شدن-شکست یافتن-فرودادن

چپ دست کسی-که کارهایش را با دست چپ می کند

 

به خون کسی تشنه بودن-کینه ی کسی را سخت در دل داشتن-با کسی سر جنگ داشتن

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

آستین تر داشتن-بسیار گریه کردن

حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

پاکار-امر بر-پادو-مباشر

 

دزدی گرگی-دله دزدی

تاتوله هوا کردن-به حیرت دچار کردن-به سکوت واداشتن

آمپر کسی بالا رفتن(از کوره در رفتن)

تن نما-نازک و نشان دهنده ی تن

پیش کردن گربه-راندن گربه

جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

تنابنده-انسان-آدم-ضعیف ترین بنده ی خدا

جود-یهودی-حهود

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن

پِتِه-گرفتن زبان-لکنت

بِر و بِر نگاه کردن-خیره نگریستن
استخوان لای زخم گذاشتن(بلاتکلیف گذاشتن، کاری را کش دادن)

بد اخم-عبوس و ترشرو

راه انداختن-به حرکت انداختن-به کار کردن واداشتن

تیپا زدن-با نوک پا ضربه زدن

خیار چنبر-نوعی خیار

اخلاق سگی-تندخویی بیش از اندازه-ناسازگاری با همه

 

به گند کشیدن-جایی یا کاری را خراب کردن-به لجن کشیدن-بی اعتبار کردن

داغ باطل زدن-از کار انداختن-از رونق و رواج انداختن

دست از پا دراز تر-مایوس شده-ناموفق

تک و دو-دوندگی-درماندگی

 

بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن

اهل محل(همه‌ی کسانی که در یک محل کار یا زندگی می‌کنند)

 
تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن

تو گود-ظرف عمیق برای آش و سوپ و جز آن ها

ریسه شدن-پشت سر هم قرار گرفتن-به دنبال هم به جایی رفتن

باد به غبغب انداختن-تکبر کردن-خودخواهی نشان دادن

 

جز زدن-ناله و زاری کردن

جن زده-دیوانه

تخم چیزی را برانداختن-ریشه کن ساختن

 

 

دستمال کاغذی-قطعات کوچک کاغد که به جای دستمال پارچه ای به کار می برند

آب و گِل-بر و رو-سرشت آدمی

تیک تیک-صدای جنبش عقربه ی ساعت

در آمدن گند کاری-برملا شدن افتضاح پنهان شده

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

خوش مشرب-خوش معاشرت-اهل گفت و گو

حمامی-گرمابه دار

 
دار-داربست قالی-چوبه ی اعدام

اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک

خبرکشی کردن-سخن چینی کردن

خر شدن-عقل خود را باختن-فریب خوردن

بد آمدن-برخوردن به کسی-ناراحت شدن

پشم ریختن-از میان رفتن توانایی و مقام

تخمه بو دادن برای کسی-چاپلوسی کردن برای کسی

چرند اندر چرند-پرت و پلا

آفتاب لب بام(پیری نزدیک به مرگ)

رم دادن-رماندن-فراری دادن

جِز-صدای تماس آب با آتش-صدای تف دادن چیزی در روغن

آن‌ها را خانم زاییده، ماها را کلفت؟-چرا آن‌ها را بر ما ترجیح می‌دهند؟ چرا به ما اجحاف می‌کنند؟

دررفتگی-حالت در رفته-از بند بیرون آمدن استخوان

دست از سر کسی برداشتن-کسی را رها کردن-به حال خود گذاشتن
بالا آمدن دل و روده-به حالت تهوع افتادن

جا دکمه-سوراخی که دکمه ی لباس در آن جا می گیرد
 

بستن-یخ ردن-منجمد شدن-منعقد شدن-سفت شدن-ریختن بیش از اندازه-هدف قرار دادن

تند و تیز- تند تیز

دیگ به سر-لو لو

آفتاب لب بام-پیری نزدیک به مرگ

دوبلاژ-برگردان گفت و گوی فیلم به زبان دیگر
آب از دریا بخشیدن-از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن

زیر سر کسی بودن-مسئول کاری بودن-در کاری دست داشتن

دیوار حاشا بلند است-به آسانی می توان موضوع را انکار کرد
تو روی کسی ایستادن-شرم و حیا را کنار گذاشتن و با کسی مخالفت کردن

جزوه-کتابچه-دفترچه

پاییدن-زیر نظر گرفتن-مراقبت

با پا پس زدن و با دست پیش کشیدن- از بام خواندن و از در راندن

پس مانده-ته مانده-به کنایه به زن طلاق گرفته گفته اند

دیم-زراعتی که از آب باران آبیاری می شود

بوی شیر از دهان کسی آمدن-نادان و بی تجربه بودن-رشد جسمی و عقلی نداشتن-کودک و خام بودن

از شیر مرغ تا جان آمیزاد-از سیر تا پیاز

به یک تیر دو نشان زدن-با یک اقدام دو کار انجام دادن-با یک کار دو نتیجه گرفتن

باور کسی شدن-گرفتار توهم شدن-تحسین و تمجید دیگران را حقیقت دانستن

آب رفتن(بی‌اعتبار شدن، کوچک شدن)

چهار پادار-کسی که حیوانات باربر دارد و با آن ها کار می کند

دعوا راه انداختن-سبب جنگ و جدال شدن

اُرد کسی را خواندن-به حرف کسی گوش کردن-اهمیت دادن

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

این سفر(این بار)

خستگی در کردن-استراحت کردن

امروزه روز-این روزها-در این دوره و زمانه

دنگ کسی گرفتن-هوس نابه جا کردن برای انجام کاری-تصمیم ناگهانی برای کاری گرفتن

 

 

خال خالی-خالدار-دارای خال های بسیار

روغنی-آلوده به روغن

چایمان کردن-سرما خوردن-چاییدن

 

بلغور کردن-سر هم ردیف کردن-حرف های قلمبه زدن-شکسته و نامفهوم حرف زدن

آت و آشغال-وسایل کهنه و بی‌مصرف

دستمال ابریشمی-چاپلوسی-تملق

راست کردن-بلند شدن آلت تناسلی مرد-ایستادگی و پافشاری کردن-پیچیدن به پر و پا

بر پا-سرپا-استوار-بلند شوید !

تو گود-ظرف عمیق برای آش و سوپ و جز آن ها

تابوت خشکه-بسیار لاغر و ناتوان

 

بَرج-خرج های خارج از خانه

بزمجه-سوسمار-درحالت دشنام به کودکان می گویند

دستِ راست-سمت راست

دان پاشیدن-دانه ریختن-به قصد گرفتار کردن کسی به او امتیازات دادن

آن چنانی(چنانکه خود می‌دانی، بسیار گران‌بها، بسیار عجیب)
دَنگال-جادار-بسیار فراخ

برداشتن کلاه کسی-کسی را گول زدن-فریب دادن
پیچ و مهره ی کاری در دست کسی بودن-کاری تنها از عهده ی او بر آمدن

زیر تشکی-رشوه

زهره آب شدن-سخت وحشت کردن-از وحشت به حال مرگ افتادن

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

در ثانی-ثانیا-دوم
بوق سگ-بسیار دیر وقت

پنج زاری-سکه ی پنج ریالی-پنج هزاری

ژلاتین-ماده ای لزج و چسبنده که آن را از گلیسیرین و قند و آب و آمونیاک می سازند

دمامه-زن خشن-زن بی حیا و پاچه ورمالیده-آپارتی

آوردن-باعث شدن-ایجاد کردن

زدن به سر کسی-ناگهان فکری به سر کسی آمدن-عقل خود را از دست دادن

اُرد-درخواست-سفارش-دستور
چوب خوردن-تنبیه شدن

خرکچی-چارپادار
ریختن مو-سخت وحشت کردن

چشم روشنی-چیزی که برای خوشامدگویی برای کسی می برند

بز خر-کسی که به قصد ارزان خریدن چیزی توی سر جنس می زند

از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)

هرماری-ز خوردنی یا نوشیدنی تلخ-کار سخت و دشوار

دوش گرفتن-زیر دوش ایستادن و خود را شستن

زار زدن-سخت گریه کردن

زنده بلا، مرده بلا-کسی که هم در زندگی و هم پس از مرگ موجب زنج و آزار مردم است

خوش خیال-آن که به دل بد راه نمی دهد-بی خیال

پت و پهن-دارای پهنای بیش از حد-کت و کلفت-گل و گشاد

پشت میز نشین-کسی که کار اداری دارد-کارمند

دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

آقام که شما باشید-خدمت شما عرض کنم

بند بودن دست-گرفتار بودن-مشغول به کاری بودن و به کار دیگری نرسیدن

داو-نوبت بازی

 

حال آمدن-بهبود یافتن-سرحال شدن-چاق شدن

ایراد بنی‌اسرائیلی-بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت

جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند

 

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

چتر باز-مهمان ناخوانده به وقت غذا

 

ترکه-آدم باریک و بلند

زیر ِ گوش-سخت نزدیک-دم دست
پر آب و تاب-به تفصیل-با اوصاف بسیار
زدن رای کسی-کسی را از تصمیمی منصرف کردن

روزه ی گنجشک-روزه ی کله گنجشکی

 

دست کردن-دست فرو بردن

چینه کشیدن-ساختن دیوار گلی

دماغ کسی چاق بودن-سالم و تندرست بودن-سر حال بودن

خوش پنجه-آن که آلات موسیقی را نیکو می نوازد

خرسک-نوعی فرش

خوش ظاهر-دارای ظاهر آراسته-کنایه از بدجنس

دست نماز-وضو

چرب کردن سبیل-رشوه دادن-حق السکوت دادن

چتری-به شکل نیم دایره-قوسی

اصل‌ کاری(مهم‌ترین چیز یا شخص)
چله دار-کسی که در روز چهلم مرگ عزیزی عزاداری کند
درمانگاه-جای درمان بیمار

خون سیاوش-انگیزه ای که سبب نابودی دو خانواده-دو شهر یا دو کشور شود

آش نذری(آشی که به نیت برآورده شدن دعایی بپزند)
داغان کردن-از هم پاشاندن-متفرق کردن
دل و قلوه-احشای گاو و گوسفند

 
دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن
دست کردن-دست فرو بردن

خل بازی-حرکات غیر منطقی و غیر عاقلانه

بی زحمت-لطفا-خواهش می کنم

به دندان کشیدن-خون دل خوردن-کاری پر زحمت انجام دادن

زیر شال کسی قرص شدن-شکم کسی سیر بودن

بیسار-فلان

بزمجه-سوسمار-درحالت دشنام به کودکان می گویند
آتش بی‌دود(آفتاب، غضب)

انداختن-فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران-درست کردن

امان دادن(کسی را پناه دادن، از گناه کسی گذشتن)

رو-وقاحت-دل و جرات-پوشش

این تن بمیرد-سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند

دوز و کلک سوار کردن-توطئه چیدن-مطالبی را خلاف واقع جلوه دادن

از دست کسی کشیدن-از کسی در زحمت و رنج بودن

 

دنگ و دیوانه-خُل و احمق-سخت داغ

چشم گرم کردن-چرت زدن-اندکی خوابیدن

رو دست کسی گذاشتن خرج-کسی را در خرج انداختن

دان دان-متفرق و پراکنده

جنجالی-آن چه موجب هیاهو شود-آن چه بر سر زبان ها افتد

 

رانندگی-فن راندن وسایط نقلیه-اصول و قواعد راندن

به پیسی افتادن-دار و ندار خود را از دست دادن-فقیر و بیچاره شدن

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

خام کردن-فریب دادن-اغفال کردن

به جوش آوردن خون کسی-کسی را به اوج عصبانیت رساندن

چشم به هم زدن-زمان بسیار کوتاه-یک آن

بغ کردن-چهره درهم کشیدن-ترشرو شدن

به حال آوردن-به هوش آوردن-به کسی شور و حال دادن

باد به آستین کسی کردن-کسی را به کاری تحریک کردن
چله-چاق-چرب و چیلی

 

رشته ها را پنبه کردن-کارهای انجام شده را به باد دادن

 

جوشیدن با کسی-با کسی انس و الفت گرفتن-با اخلاق کسی جور درآمدن

جیز شدن-سوختن در زبان کودکان

خورد و برد-افراط و زیاده روی-ریخت و پاش-تعدی و تجاوز

خال اُغلی-پسر خاله-رفیق نزدیک

خود را به آب و آتش زدن-به هر وسیله ای متوسل شدن-هر خطری را استقبال کردن

بر انداز کردن-کسی یا چیزی را عمیقا

بُرد-قدرت پرتاب-پیروزی بر حریف

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن
به دق آوردن کسی-تا سر حد بیماری روحی یا مرگ کسی را رنج دادن
دریده-وقیح-بی شرم-پر رو

دلنگ و دلنگ-صدای زنگ و ناقوس

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

دل کسی خون بودن-سخت رنجیده بودن-بسیار اندوهناک بودن

دل گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

بالای منبر رفتن-پر گویی کردن

انداختن باد به غبغب-تکبر کردن-قیافه گرفتن

تلیت کردن-خیساندن نان در غذاهای آبکی

دومندش-دوم از آن

خاطره-یادگار

 

 

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

 

آبدار(سخت، شدید، سنگین)

بی در و پیکر-ولنگ و واز-بی حساب و کتاب-بی نظم و قاعده

حرف تو حرف آوردن-سخن کسی را قطع کردن-مطلب دیگری را پیش کشیدن

پاتیل-دیگ بزرگ مسی-مست مست

چُل کلید-جام درویشان
از کیسه خوردن(از جیب خوردن)

 

بی سیرت-بی آبرو

تو دلی-بره ای که هنوز زاده نشده و آن را از شکم مادرش درآورند

دُوال بازی کردن-حقه بازی کزدن-فریب به کار بردن

بجایی رسیدن-به مقصود رسیدن-مقام یافتن

 

خوشی زیر دل کسی زدن-به بخت خود پشت کردن-موقعیت خوب را با ندانم کاری از دست دادن

اُزگل(بی‌سروپا، کم شعور و بی‌شخصیت)

پکاندن-ترکاندن

استکانی زدن(می‌خوارگی اندکی کردن)

پا گیر-سگی که حمله می کند و گاز می گیرد

خِطَب-جزیی از جهاز شتر

خشتک کسی را سر او کشیدن-نگا. خشتک کسی را پاره کردن

تخم دو زرده-چیز بسیار عزیز و گرامی

خوش دوخت-لباسی که به اندازه و برازنده دوخته شده باشد

دوره کردن-درسی را دوباره و سه باره خواندن-حلقه زدن به دور چیزی یا کسی

دست به گردن-در حال معاشقه-سریع الوصول

رو داشتن-گستاخ و وقیح بودن

در کردن-بیرون کردن-کم کردن-الک کردن
بش باد-حقش باشد-هنگامی که کسی به دشمنان دین لعنت بفرستد-شنوندگان این جمله را می گویند.
اَنف کسی معیوب بودن(ابله بودن، خل بودن)

با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی

جا در جا-فورن-جا به جا

 
چوب دو سر گُهی-نگا. چوب دو سر طلا
ذباله دانی-هر مکان کثیف-بی نظم و بی ارزش
پس نشستن-عقب نشینی کردن

جز زدن-ناله و زاری کردن

پیشواز رفتن-به دیدار کسی شتافتن-پیش از آغاز ماه رمضان روزه گرفتن

خنجر زدن از پشت-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای درآوردن

بز دل-ترسو

دل کسی آمدن-دل آمدن

آدم شش‌درچهار-شخص کوچک اندام و ریزنقش

از خیر چیزی گذشتن(از چیزی صرفنظر کردن)

آمده-شوخی و لطیفه

پشت نویسی-نوشتن در پشت سند یا حواله برای انتقال آن به دیگری

به گرد کسی نرسیدن-بسیار عقب بودن از کسی-فاصله ی بسیار با کسی داشتن

زیاده روی-افراط-اسراف

زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد
آتش کردن (گشودن)(شلیک کردن)

بوی شیر از دهان کسی آمدن-نادان و بی تجربه بودن-رشد جسمی و عقلی نداشتن-کودک و خام بودن

اخت شدن با کسی-مانوس شدن با کسی

بغداد خراب-شکم گرسنه